GMO: Nowa żywność atakuje

Od kilku lat popularność roślin modyfikowanych genetycznie rośnie lawinowo. Ich zaletą jest odporność na choroby i większa wydajność plonów. Jednak nie wszyscy konsumenci są zadowoleni z dodawania składników modyfikowanych do żywności. Przepisy UE rygorystycznie traktują sferę informowania o użyciu takich roślin, a polskie prawo przenosi je na nasz grunt.

Entuzjastyczni Amerykanie, sceptyczni Europejczycy

Zasada badań nad roślinami genetycznie modyfikowanymi jest prosta: chodzi o wyprodukowanie żywności o dużo lepszej jakości, zdrowszej i bezpieczniejszej dla konsumenta. Liderem w produkcji roślin modyfikowanych są Stany Zjednoczone. Amerykanów przekonuje ogromna wydajność plonów i odporność na choroby, a często i złe warunki pogodowe. Europejczycy są bardziej sceptyczni. Gdy w latach 90. pojawiły się pierwsze uprawy (w Polsce rozpoczęto uprawy doświadczalne dopiero w 1997 r.), rozpoczęła się wielka dyskusja na temat bezpieczeństwa takiej żywności dla konsumenta i środowiska naturalnego, poruszano też zagadnienia etyczne i prawne.

Unia Europejska dość szybko zareagowała uchwaleniem aktów prawnych, regulujących zasady wprowadzania na rynek żywności zmodyfikowanej, określonej mianem „nowej żywności” (novel foods). Regulacja Parlamentu Europejskiego 22258/97 z roku 1997 do „nowej żywności” zalicza następujące grupy żywności zmodyfikowanej:

• żywność zawierająca genetycznie zmodyfikowane składniki lub będąca organizmem modyfikowanym genetycznie (GMO),
• żywność i jej składniki produkowane przez GMO, lecz nie zawierające GMO,
• żywność i jej składniki zawierające nową lub celowo zmodyfikowaną podstawową strukturę molekularną,
• żywność i jej składniki składające się lub izolowane z roślin i zwierząt hodowlanych i rozmnażanych nietradycyjnymi metodami, a jednocześnie nie posiadające własnej historii ich bezpiecznego stosowania dla celów spożywczych.

Obecnie największe znaczenie mają dwie pierwsze grupy żywności transgenicznej. Do pierwszej z nich zalicza się całe produkty spożywcze lub ich składniki produkowane w oparciu o surowce transgeniczne lub spożywane bezpośrednio, np. modyfikowane pomidory, przetwory z modyfikowanych pomidorów, modyfikowane truskawki czy lody truskawkowe zawierające transgeniczne owoce, itp. Przykładem drugiej grupy produktów może być olej rzepakowy uzyskany z rzepaku odpornego na herbicydy i produkty, w skład których taki olej wchodzi, np. majonezy, czy cukier wyprodukowany z transgenicznych buraków cukrowych i produkty spożywcze zawierające taki cukier. Choć regulacja UE wyklucza z pojęcia nowej żywności dodatki do żywności, należy też wspomnieć, że od wielu lat w produkcji żywności stosuje się szereg substancji wytwarzanych przez GMO, np. enzymy. Do trzeciej grupy produktów można zaliczyć pszenicę wzbogaconą w deficytowe, egzogenne aminokwasy, natomiast przedstawicielem czwartej grupy mogą być klonowane zwierzęta.

Bezpieczeństwo konsumenta

Z punktu widzenia konsumenta najistotniejszą sprawą jest bezpieczeństwo takiej żywności. - Na podstawie wieloletnich badań, ale niezbyt długich, możemy odpowiedzieć, że ta żywność jest bezpieczną dla zdrowia, chociaż oczywiście zdarzały się przypadki, iż geny np. wprowadzone do żywności, która nie była dotychczas alergiczna stawały się taką żywnością, ale jest to kwestia o charakterze sporadycznym, natomiast jest bardzo wiele powodów, aby sądzić, że żywność modyfikowana genetycznie może być żywnością korzystną dla zachowania zdrowia, również i zdrowia środowiska – stwierdził Lucjan Szponar, kierownik Instytutu Żywności i Żywienia, w wypowiedzi dla Sygnałów Dnia.

Według prof. Włodzimierza Grajka z Katedry Biochemii i Mikrobiologii Żywienia Akademii Rolniczej w Poznaniu, ocena bezpieczeństwa żywności powinna uwzględniać bezpośrednie konsekwencje wynikające z obecności w żywności nowych genów, tzn. konsekwencje żywieniowe, toksykologiczne i alergiczne. Obecność samych obcych genów nie stanowi zagrożenia, gdyż są one szybko trawione w przewodzie pokarmowym ludzi i zwierząt. Problem może natomiast stanowić istotna zmiana dotychczasowego poziomu składników spożywczych w nowym produkcie, czy pojawienie się toksyn lub substancji alergicznych. Kwestie te wymagają szczegółowych badań przy każdym nowym produkcie spożywczym mającym związek z żywnością zmodyfikowaną.

Stan prawny

Polska Ustawa o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia z 11 maja 2001 r., jest zgodna z prawodawstwem unijnym. Nakłada ona na producenta obowiązek znakowania żywności zmodyfikowanej genetycznie, jeżeli zawartość GMO w produkcie przekracza 1 proc. Opakowanie powinno uniemożliwiać uwolnienie zmodyfikowanych genów do środowiska podczas transportu, przechowywania i użytkowania. Na opakowaniu produktu powinien być umieszczony, w kolorze kontrastującym z barwą opakowania, napis: „Produkt genetycznie zmodyfikowany”. Na opakowaniu produktu, którego niektóre składniki stanowią żywność genetycznie zmodyfikowaną albo ich części, obok nazwy składnika należy umieścić również w kolorze kontrastowym w stosunku do koloru opakowania napis „genetycznie zmodyfikowany” lub zaznaczyć gwiazdką (*) i umieścić odnośnik pod wyszczególnieniem składników.

Wprowadzenie żywności zmodyfikowanej genetycznie do produkcji i obrotu poprzedza postępowanie Głównego Inspektora Sanitarnego mające na celu stwierdzenie, że nie zagraża ona konsumentowi i środowisku. Z wnioskiem o takie postępowanie występuje producent lub importer.

W przypadku wątpliwości, czy używana przez nas żywność nie zawiera składników zmodyfikowanych genetycznie (i nie jest to odnotowane na opakowaniu) należy skontaktować się z Krajowym Systemem Informowania o Produktach Niebezpiecznych..

Wykorzystano informacje z wykładu „Żywność modyfikowana genetycznie a bezpieczeństwo konsumenta” prof. Włodzimierza Grajka.

Co to jest GMO?

Organizmy genetycznie modyfikowane (GMO) mogą być zdefiniowane jako organizmy, w których materiał genetyczny (DNA) został zmieniony, w taki sposób, który nie występuje w naturze. Technologia wytwarzania organizmów genetycznie modyfikowanych jest często nazywana “nowoczesną biotechnologią” albo “technologią genową” czasami też “technologią rekombinowanego DNA” lub “inżynierią genetyczną”. Technologia ta pozwala na wyselekcjonowanie konkretnych genów i przetransportowanie ich z jednego organizmu do drugiego (transfer genów może być także dokonywany pomiędzy niezwiązanymi gatunkami).

Dlaczego produkuje się żywność modyfikowaną genetycznie?

Żywność GM jest wprowadzona do obrotu ze względu na swoje zalety zarówno dla producentów, jak i konsumentów jakimi są: uzyskanie produktu o niższej cenie i przedłużonej trwałości, jak i polepszonych walorach odżywczych. Wstępnie twórcy nasion GM chcieli, aby ich produkty były akceptowane przez producentów, tak też skoncentrowali się na innowacjach ważnych i potrzebnych z punktu widzenia rolników. Wstępnym celem przyświecającym pracom nad GMO była poprawa ochrony ich plonów. Znajdujące się obecnie na rynku produkty roślinne otrzymane metodą inżynierii genetycznej, charakteryzują się: zwiększoną odpornością na choroby przenoszone lub spowodowane przez owady i wirusy (poprzez wprowadzenie genów odpornych na te choroby) oraz zwiększoną odpornością na działanie herbicydów.

Źródło: Stowarzyszenie Konsumentów Polskich