Najczęściej podawana definicja euroregionów mówi, że są to obszary współpracy transgranicznej, powstające w wyniku porozumień między jednostkami samorządu terytorialnego leżącymi na danym obszarze. Kwestie funkcjonowania euroregionów zostały określone w Europejskiej Konwencji Ramowej o Współpracy Transgranicznej w 1980 roku oraz w Europejskiej Karcie Regionów Granicznych i Transgranicznych w 1995 roku. Euroregiony odwołują się do różnych form współpracy transgranicznej mającej na celu rozwiązywanie problemów pogranicza, jak turystyka, planowanie przestrzenne, ochrona środowiska, ale także promocja gospodarcza, rozwój oświaty, nauki itp. Co ciekawe, sam termin “euroregion” nie występuje ani w oficjalnych dokumentach o wymianie transgranicznej między państwami, ani w oficjalnych dokumentach Unii Europejskiej. Chociaż terminami oficjalnymi są „współpraca transgraniczna” i „regiony transgraniczne”, to jednak sformułowanie „euroregion” stało się najpopularniejszym określeniem, oznaczajacym tę formę wspłdziałania.
Przełamać uprzedzenia i lęki
Jednak urzędowe definicje nie oddają w pełni sensu istnienia euroregionów. W opinii praktyków euroregion ma za zadanie przede wszystkim zbliżać ludzi po obu stronach granicy, pomagać im się lepiej poznać, przełamać uprzedzenia i obawy związane z sąsiadami.
- Zadania i działania realizowane przez euroregion polegają na zacieraniu stereotypów, które niewątpliwie na każdej z europejskich granic występują – mówi Marcin Guła z Euroregionu Viadrina. - Ponadto przybliżają sąsiadów, ułatwiają dostęp do funduszy unijnych, asymilują społeczności, określają nowe tory współpracy przygranicznej. Do zadań euroregionu należy również przełamanie bariery językowej, uprzedzeń i lęków w społeczeństwie.
Euroregion to rodzaj współnoty gmin z państw tworzących taki związek. Według Tomasza Melana z Euroregionu Pomerania, istotnym zadaniem euroregionu jest współpraca gospodarcza. - Jednym z podstawowych celów działania euroregionów jest pomoc w nawiązywaniu stałej współpracy między gminami i powiatami, aby mogły realizować wspólne przedsięwzięcia kulturalne i gospodarcze. Głównymi motywacjami prowadzenia tej współpracy są – oprócz przezwyciężania uprzedzeń między mieszkańcami obszarów nadgranicznych - także przezwyciężenie peryferyjnego położenia i izolacji w odniesieniu krajowym.
Euroregiony tworzone są zazwyczaj na obszarach o dużym bezrobociu, dotkniętych brakiem zainteresowania władz centralnych. Dzięki euroregionowi mają szansę na lepszą współpracę z zagranicznymi gminami, a także większe możliwości pozyskania dofinansowania unijnego na działania związane z kulturą, turystyką czy przełamywaniem bezrobocia. Niebagatelną rolę odgrywa też współpraca dotycząca ochrony środowiska i zapobieganie klęskom żywiołowym.
Jak powstały euroregiony?
Współpraca transgraniczna w Europie rozwija się od początku lat 50. Największe doświadczenie mają regiony położone wzdłuż granic Republiki Federalnej Niemiec i państw skandynawskich.
Pionierski charakter miały utworzone na początku lat 50. związki regionów granicznych, przede wszystkim z pogranicza norwesko-szwedzko-fińskiego, holendersko-niemieckiego oraz niemiecko-francuskiego. Doprowadziły one w 1958 r. do utworzenia pierwszej w Europie w pełni sformalizowanej struktury euroregionalnej, "Euroregio", na granicy niemiecko-holenderskiej.
Lata 70. i 80., to okres sprzyjający tworzeniu się Europie Zachodniej nowych form i porozumień transgranicznych. W niektórych krajach Europy Południowej i Południowo-Zachodniej (Grecja, Hiszpania i Portugalia), współpraca transgraniczna rozpoczęła się dopiero w latach 80., dzięki zmianom politycznym i członkostwu we Wspólnotach Europejskich.
W końcu lat 80. - w wyniku transformacji systemu politycznego i gospodarczego w krajach Europy środkowej i Wschodniej, zapoczątkowane przemianami ustrojowymi 1989 r. w Polsce - nastąpiło kolejne ożywienie współpracy ponad granicami. Obecnie w Polsce działa piętnaście euroregionów, najwięcej na pograniczu polsko-czeskim.
W obecnych granicach Unii Europejskiej, włączając do tego obszaru także Szwajcarię i Norwegię, regularną działalność prowadzi ok. 100 euroregionów. Są to regiony działające na granicy dwu lub większej liczby państw o bardzo zróżnicowanym obszarze, odrębnych kompetencjach oraz zasadniczo różnym dorobku. Są euroregiony, których obszar jest znacznie większy od terytoriów średniej wielkości państw europejskich. Są także takie, które zajmują obszar kilku polskich powiatów. Szwedzko-norwesko-fiński euroregion Nordkalotten ma obszar znacznie przekraczający terytorium Polski, a euroregion Rhein-Mas-Nord (niemiecko-holenderski) funkcjonuje na obszarze kilkakrotnie mniejszym od obszaru euroregionu Sprewa-Nysa-Bóbr.
Unia Europejska poprzez swoje fundusze i programy wspiera rozwój współpracy regionalnej. Programy UE wspierające współpracę regionów w Europie Środkowej i Wschodniej: INTERREG III, PHARE Cross-Border Co-operation (PHARE CBC), PHARE - Credo, ECOS - Ouverture, Centurio, Eurodyssey, Ento.
Agnieszka Pyzowska, Euroregion Tatry
- Kluczowe znaczenie dla funkcjonowania naszego euroregionu miało uruchomienie przedakcesyjnego Programu Współpracy Przygranicznej Phare Polska-Słowacja. Biuro Związku Euroregion „Tatry” w Nowym Targu od 1998 roku pełni funkcję sekretariatu Funduszu Małych Projektów w ramach tego programu. Członkowie Związku oraz instytucje, stowarzyszenia, szkoły i organizacje niedochodowe położone na terenie Euroregionu „Tatry” otrzymały dzięki temu możliwość występowania z wnioskami o dofinansowanie ze środków Unii Europejskiej małych projektów z dziedziny kultury, sportu, turystyki, ochrony środowiska, zagospodarowania przestrzennego i rozwoju demokracji lokalnej, które realizują na polsko-słowackim pograniczu. Są to przedsięwzięcia typu “ludzie dla ludzi”. W realizacji tych małych projektów uczestniczyło tysiące mieszkańców pogranicza polsko-słowackiego, często z maleńkich miejscowości oddalonych od centrów kulturalnych. Udział brała młodzież, dorośli, niepełnosprawni, artyści, sportowcy, przedstawiciele samorządów lokalnych. Odbyły się dziesiątki wydarzeń, imprez, wystaw, spotkań, warsztatów, konferencji. Ukazały się liczne publikacje, przewodniki, mapy, informatory. Wytyczono dziesiątki kilometrów tras turystycznych, zarówno pieszych, jak i rowerowych. Nakręcono 4 filmy, opracowano kilka studiów planistycznych. Wielkim zainteresowaniem cieszyły się zawody sportowe w hokeju, kolarstwie górskim, tenisie stołowym, kajakarstwie i narciarstwie. Różnorodne i bogate były kontakty szkół i instytucji kultury. Łącznie dofinansowanie z Funduszu Małych Projektów Programu Współpracy Przygranicznej Phare Polska-Słowacja w ciągu 5 edycji jego trwania otrzymało 80 projektów na kwotę około 600.000 EUR.
Euroregion „Tatry” jest także inicjatorem wielu istotnych infrastrukturalnych przedsięwzięć transgranicznych, którego zrealizowano bądź realizuje się również dzięki dofinansowaniu z Programu Phare. Do tych najważniejszych należy most na przejściu granicznym Leluchów-Čirč zwany Wyszehradzkim, modernizacja dróg Moszczenica-Konieczna oraz Zakopane-Chochołów-granica państwa, budowa oczyszczalni ścieków w dolinie Polchoranki czy projekt Czysta rzeka Poprad.
Dotychczasowe doświadczenie oraz rezultaty Euroregionu „Tatry” w polsko-słowackiej współpracy transgranicznej są gwarantem dalszej absorbcji środków z Funduszy Unii Europejskiej. Od 2005 roku biuro Euroregionu „Tatry” pełni również funkcję sekretariatu dla mikroprojektów (inicjatywy lokalne) w ramach Programu Inicjatywy Wspólnotowej Interreg III A Polska-Republika Słowacka 2004-2006. Program ten jest kontynuacją przedakcesyjnego Programu Phare.
Wejście Polski i Słowacji do Unii Europejskiej stawia przed Euroregionem „Tatry” nowe wyzwania. W Europejskiej Karcie Regionów Granicznych i Transgranicznych, jak i w Deklaracji Końcowej pt. Nowe drogi ku nowej Europie przyjętej podczas Rocznej Konferencji Stowarzyszenia Europejskich Regionów Granicznych w Szczecinie w październiku 2004 roku przewiduje się większą rolę euroregionów jako ważnego elementu kooperacji terytorialnej. Euroregiony są najlepszym przykładem zinstytucjonalizowanej współpracy transgranicznej. Euroregiony muszą się także wypowiedzieć na temat projektu rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego Europejskie ugrupowanie ds. współpracy transgranicznej, który reguluje status prawny euroregionów.
Euroregion „Tatry” jest także inicjatorem wielu istotnych infrastrukturalnych przedsięwzięć transgranicznych, którego zrealizowano bądź realizuje się również dzięki dofinansowaniu z Programu Phare. Do tych najważniejszych należy most na przejściu granicznym Leluchów-Čirč zwany Wyszehradzkim, modernizacja dróg Moszczenica-Konieczna oraz Zakopane-Chochołów-granica państwa, budowa oczyszczalni ścieków w dolinie Polchoranki czy projekt Czysta rzeka Poprad.
Dotychczasowe doświadczenie oraz rezultaty Euroregionu „Tatry” w polsko-słowackiej współpracy transgranicznej są gwarantem dalszej absorbcji środków z Funduszy Unii Europejskiej. Od 2005 roku biuro Euroregionu „Tatry” pełni również funkcję sekretariatu dla mikroprojektów (inicjatywy lokalne) w ramach Programu Inicjatywy Wspólnotowej Interreg III A Polska-Republika Słowacka 2004-2006. Program ten jest kontynuacją przedakcesyjnego Programu Phare.
Wejście Polski i Słowacji do Unii Europejskiej stawia przed Euroregionem „Tatry” nowe wyzwania. W Europejskiej Karcie Regionów Granicznych i Transgranicznych, jak i w Deklaracji Końcowej pt. Nowe drogi ku nowej Europie przyjętej podczas Rocznej Konferencji Stowarzyszenia Europejskich Regionów Granicznych w Szczecinie w październiku 2004 roku przewiduje się większą rolę euroregionów jako ważnego elementu kooperacji terytorialnej. Euroregiony są najlepszym przykładem zinstytucjonalizowanej współpracy transgranicznej. Euroregiony muszą się także wypowiedzieć na temat projektu rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady ustanawiającego Europejskie ugrupowanie ds. współpracy transgranicznej, który reguluje status prawny euroregionów.
Marcin Guła, Euroregion Viadrina
- W porównaniu do fazy powstawania euroregionu, po wejściu Polski do Unii Europejskiej praca stała się bardziej regularna i zyskała na jakości. Decydujące znaczenie dla nieprzerwanej transgranicznej wymiany informacji, dla wspólnych pomysłów i rozwoju projektów transgranicznych miały obradujące najczęściej raz w miesiącu grupy robocze. Niemalże wszyscy członkowie tworzący euroregion mają bilateralne kontakty z gminami, powiatami lub instytucjami partnerskimi po drugiej stronie granicy. W ten sposób rozwinęła się gęsta sieć kontaktów polsko-niemieckich. Euroregion kreuje liczne aktywne polsko-niemieckie działania kulturalne. Gminy, szkoły i stowarzyszenia organizują regularnie liczne imprezy sportowe, festyny, koncerty i inne spotkania. Środki na powyższe cele zainteresowane placówki czerpią z programu Phare CBC, którego edycja 2003 jest ostatnią i jesteśmy na etapie jej realizacji. W chwili obecnej szykujemy się do rozpoczęcia naboru w ramach Interreg IIIA Fundusz Mikro Projektów (prawdopodobny start to 1 września br.)
Polskie euroregiony
- Bałtyk – obejmuje gminy z terenu Danii, Szwecji, Łotwy, Litwy, Rosji i Polski. Polska siedziba - Elbląg
- Niemen – gminy z terenu Litwy, Białorusi i Polski. Polska siedziba - Suwałki
- Bug – gminy z terenu Białorusi, Ukrainy i Polski. Polska siedziba - Chełm
- Karpaty - gminy z terenu Ukrainy, Wegier, Rumunii, Słowacji i Polski. Polska siedziba – Krosno.
- Tatry - gminy z terenu Słowacji i Polski. Polska siedziba – Nowy Targ.
- Beskidy - gminy z terenu Czech, Słowacji i Polski. Polska siedziba – Bielsko-Biała.
- Śląsk Cieszyński - gminy z terenu Czech i Polski. Polska siedziba – Cieszyn.
- Silesia - gminy z terenu Czech i Polski. Polska siedziba- Racibórz.
- Pradziad - gminy z terenu Czech i Polski. Polska siedziba – Prudnik.
- Glacensis - gminy z terenu Czech i Polski. Polska siedziba – Kłodzko.
- Dobrava - gminy z terenu Czech i Polski. Polska siedziba – Wałbrzych.
- Nysa - gminy z terenu Czech, Niemiec i Polski. Polska siedziba – Jelenia Góra.
- Sprewa-Nysa-Bóbr - gminy z terenu Niemiec i Polski. Polska siedziba – Gubin.
- Viadrina - gminy z terenu Niemiec i Polski. Polska siedziba – Gorzów Wielkopolski.
- Pomerania - gminy z terenu Niemiec, Szwecji i Polski. Polska siedziba – Szczecin.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz